Μια άγνωστη ιστορία ποδηλατοδρομίας
στα Ιωάννινα του Μεσοπολέμου (1928)
του Στράτου Ψαράκη*
Μια πόλη, απέραντο «ποδηλατοδρόμιον»
Στις
30 Οκτωβρίου του 1925 η εφημερίδα «Ήπειρος» αναφέρει σε δημοσίευμα της πως η
κεντρικότερη οδός της πόλης, η οδός Σουλίου, έχει μετατραπεί σε
«ποδηλατοδρόμιον». Η κατάσταση που επικρατεί περιγράφεται μάλιστα ως «τσίρκος
μαθημάτων ποδηλατιστικής», στην οποία καλό θα ήταν να στρέψουν την προσοχή τους
οι αρχές της πόλης.[i]
Ημέρες
αργότερα, η ίδια εφημερίδα θα ξαναζητήσει την βοήθεια της αστυνομίας, για τους
αγώνες ποδηλάτων που εκτελούνται καθημερινώς στον ίδιο δρόμο[ii],
απαιτώντας συγχρόνως την λήψη μέτρων, ώστε να μην χρειαστεί οι υπεύθυνοι να
εγκαλεστούν, όταν θα έχει, μοιραίως, συμβεί κάποιο δυστύχημα.[iii] Εν
τέλει, η παντελής αδιαφορία που θα επιδειχθεί από τους υπευθύνους, απέναντι στο
«ελεεινό θέαμα που παρουσιάζουν οι κεντρικοί δρόμοι της πόλης με τα σμήνη
ποδηλατιστών», θα οδηγήσει την εφημερίδα στο να δικαιολογήσει οποιαδήποτε
αυτοδικία απέναντι σε ποδηλάτες, προκειμένου να επανέλθει η τάξη και η
ασφάλεια.[iv]
H
παράθεση των παραπάνω δημοσιευμάτων έγινε ούτως ώστε να διαφανεί η εξής
ιστορική βεβαιότητα: η ποδηλασία αποτελούσε, στα Ιωάννινα του 1925, μια
διαδεδομένη και καθιερωμένη ψυχαγωγική αλλά κι αθλητική δραστηριότητα.
Η ποδηλασία στην
Ελλάδα
Κομμάτι
της μόδας των «νεωτερικών σπορ», η οποία έχει ήδη κατακλύσει την Ευρώπη[v], η
ποδηλασία και το ποδήλατο θα εμφανιστούν στην ελληνική επικράτεια κατά την
δεκαετία του 1870-1880 ως μια – μάλλον - «εκκεντρική δραστηριότητα» για λίγους.
Μια δεκαετία αργότερα, το 1890, την εμφάνιση τους θα κάνουν οι πρώτοι
ποδηλατικοί σύλλογοι, οι οποίοι θα διοργανώνουν τακτικές εκδρομές, καθώς και οι
πρώτοι αγώνες ποδηλασίας. Στις αρχές του 20ού αιώνα, και κυρίως χάρη
στη μείωση του κόστους αγοράς και συντήρησης ποδηλάτου, η ποδηλασία θα λάβει
μαζικές διαστάσεις. Ως εκ τούτου, θα διαδοθεί στις ευρύτερες κοινωνικές μάζες
και θα πάψει να παίζει τον ρόλο ενός «κοινωνικού διακριτικού» των, ολιγάριθμων,
αστικών ελίτ.[vi]
Η ποδηλασία στα
Ιωάννινα
Ειδικότερα
όσον αφορά στα Ιωάννινα, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τεκμηριωμένα αν η ποδηλασία
διαδίδεται σε αυτά πριν ή μετά την απελευθέρωση, αν και σύμφωνα με επαγγελματικό
οδηγό εντοπίζονται στην πόλη, κατά την περίοδο 1913-1919, δύο ενοικιαστές
ποδηλάτων.[vii]
Για
αυτό που μπορούμε να είμαστε βέβαιοι είναι πως, ήδη από το 1924, σύμφωνα με
δημοσιεύματα που εντοπίζουμε στην «Ηπειρωτική Ηχώ», στον «Ηπειρωτικό Αγώνα»,
στην «Ήπειρο» αλλά και στο πανελλήνιας εμβέλειας αθλητικό περιοδικό «Αθλητική
Επιθεώρησις», διοργανώνονται ποδηλατοδρομίες.[viii]
Οι
ποδηλατοδρομίες αυτές αποτελούσαν μέρος μεγαλύτερων διοργανώσεων που τελούνταν
στην πόλη κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου, όπως οι «Στρατιωτικοί Αγώνες»,[ix] οι
προσκοπικές επιδείξεις,[x] οι
«Πανηπειρωτικοί Αγώνες»[xi] και οι
«Φοινικιάδες».[xii]
Συχνά, ωστόσο, τελούνταν και στα πλαίσια ιδιωτικών πρωτοβουλιών, όπως για
παράδειγμα η πρόθεση διοργάνωσης ποδηλατοδρομίας μετ’επιστροφή του Γ. Αχ.
Βαβαρέτου – σημαντικού παράγοντα του τοπικού αθλητισμού και προσκοπισμού - από
την πλατεία ως το Λυκόστομο.[xiii]
Τέλος, σε ορισμένες ποδηλατοδρομίες
χορηγούνταν και νικητήρια έπαθλα, όπως αυτό του Ηπειρωτικού Αγώνα προς τον
νικητή της ποδηλατοδρομίας των Πανηπειρωτικών Αγώνων του 1928 (βλ. εικόνα).[xiv]
Η ποδηλατοδρομία του
«Πύρρου» προς την Κωνσταντινούπολη (1928)
Στα
πλαίσια αυτών των διοργανώσεων λοιπόν, ο Πανηπειρωτικός Γυμναστικός Σύλλογος
Ιωαννίνων «Πύρρος» μέσω του διοικητικού συμβουλίου του ανακοινώνει στον
«Ηπειρωτικό Αγώνα» της 3ης Μαρτίου 1928 πως το ποδηλατικό του τμήμα
προτίθεται την 10η Ιουνίου να διοργανώσει ποδηλατοδρομική εκδρομή
έως την Κωνσταντινούπολη. Αυτή θα ξεκινούσε από το Γυμναστήριο Στρατού και
Δήμου – που βρισκόταν στην σημερινή δημοτική αγορά της Αγ. Μαρίνας - στις 16:00
και κατόπιν 2.000 χλμ. μέσω της Β. Ηπείρου, της Θεσσαλονίκης και της
Ανδριανουπόλεως θα κατέληγε στην τουρκική πόλη.[xv]
Περίπου έναν μήνα αργότερα ξεκίνησαν
και οι ποδηλατοδρομικές προπονήσεις. Σύμφωνα με δημοσίευμα της ίδιας
εφημερίδας, σε μια από αυτές, οι ποδηλάτες του «Πύρρου» διένυσαν περίπου 50
χλμ. ανώμαλου και ομαλού δρόμου - χωρίς ωστόσο να αναφέρεται ο προορισμός - ενώ
τις επόμενες ημέρες ακολούθησαν κι άλλες, προς πόλεις περιμετρικά των
Ιωαννίνων.[xvi]
Μεταξύ αυτών ήταν και η Άρτα για την
οποία η «Ήπειρος» μας πληροφορεί πως έλαβε χώρα μια ακόμη ποδηλατοδρομική
προπόνηση, σε μια απόσταση περίπου 160 χλμ. μετ’ επιστροφής.[xvii] Για
το ίδιο γεγονός μάλιστα άλλο δημοσίευμα,
σε έντονα ηρωικό ύφος, εμφανίζει τους ποδηλάτες του «Πύρρου» ως άλλους
«πτερωτούς Ικάρους» οι οποίοι την 21η ή 22α Απριλίου και κατόπιν 5 ωρών έφθασαν, «ακμαιότατοι» όπως
σημειώνεται, στην έτερη ηπειρώτικη πόλη. Επίσης, αναφερόμενο στην ποδηλατοδρομία
προς την Κωνσταντινούπολη, μα γίνεται γνωστό ακόμη ένα στοιχείο: αυτή θα
διαρκέσει 9 ημέρες.[xviii]
Χωρίς, τελικώς, να έχουμε κάποια άλλη
ενημέρωση από τον τοπικό Τύπο μαθαίνουμε για τις τύχες της ποδηλατοδρομίας μέσω
μιας απόφασης του Δημοτικού Συμβουλίου της πόλης.
Στις
23 Ιουνίου, αρκετές ημέρες αργότερα από την προγραμματισμένη ημερομηνία έναρξης
της ποδηλατοδρομίας, ο Σωτ. Γκιζάς,
δικηγόρος και πρόεδρος του «Πύρρου», αποστέλλει στον Δήμο αίτημα οικονομικής
ενίσχυσης ενημερώνοντας συγχρόνως πως η έναρξη της θα γίνει εκ νέου, τις πρώτες
ημέρες του Ιουλίου και πως αυτή θα διαρκέσει τελικά 20 ημέρες. Σε αυτό
υποβάλλει παράκληση προς το Δημοτικό Συμβούλιο για άμεση καταβολή της ετήσιας
δημοτικής επιχορήγησης, η οποία ανήρχετο σε 4.000 δρχ. Επιπλέον, ζητεί
περαιτέρω οικονομική ενίσχυση, προκειμένου το εγχείρημα να τελεσθεί επιτυχώς. Το αίτημα γίνεται
τελικώς δεκτό κατά το ήμισυ, καθώς ο Δήμος αποφασίζει να καταβάλλει τις 4.000
δρχ. στο σωματείο νωρίτερα από ότι προβλεπόταν – προκειμένου να εξυπηρετηθεί η
ποδηλατοδρομική εκδρομή την μελών αυτού μέχρι Κωνσταντινουπόλεως –
απορρίπτοντας ωστόσο κάποια άλλη οικονομική υποστήριξη.[xix]
Συμπεράσματα (ή
Υποθέσεις ;)
Τελικώς, μας είναι άγνωστο αν η ποδηλατοδρομία
προς την Κωνσταντινούπολη έλαβε χώρα. Θα
μπορούσαμε ωστόσο να κάνουμε πολλές υποθέσεις σχετικά με την τύχη της: ίσως
έγινε και δεν το μάθαμε ποτέ λόγω επικάλυψης του γεγονότος από άλλα
σημαντικότερα της περιόδου· ίσως επρόκειτο απλώς για «διαφημιστικές εξαγγελίες»
και «αριβισμούς»· ίσως, εν τέλει, να ήταν πράγματι αναγκαία μια επιπλέον
οικονομική ενίσχυση από τον Δήμο.
Όπως και να έχει, εμείς αυτό που
επιχειρήσαμε να αναδείξουμε ήταν η διάθεση, και κυρίως η πρωτοβουλία, του
σωματείου και όχι το αποτέλεσμα. Μια διάθεση που δηλώνει ξεκάθαρα πως οι – αθλητικές
- νοοτροπίες που χαρακτήριζαν ένα κομμάτι της κοινωνίας των Ιωαννίνων του
Μεσοπολέμου, δεν διέφεραν σημαντικά από τις αντίστοιχες της δυτικής Ευρώπης ή
των μεγάλων εγχώριων αστικών κέντρων. Συγχρόνως, και με αυτό κλείνουμε, η
διοργάνωση αυτής της ποδηλατοδρομικής εκδρομής προς την Κωνσταντινούπολη αποτελεί ένα αξιόλογο κριτήριο σύγκρισης με το
σήμερα, μια περίοδο κατά την οποία σπανίζουν ανάλογου τύπου διοργανώσεις.
* το κείμενο δημοσιεύτηκε στο Ηπειρωτικός Αγών, 23/10/2013, σ. 10 και μπορείτε να το βρείτε και σε αυτόν τον σύνδεσμο https://drive.google.com/file/d/0B3tbyURfAyrmUUFJVG93SDFILUk/edit?usp=sharing
[i] Ήπειρος, 30/10/1925, σ.2
[ii] Ήπειρος, 04/11/1925, σ.1
[iii] Ήπειρος, 06/11/1925, σ.1
[v] Για την διάδοση της ποδηλασίας στην Ευρώπη βλέπε ενδεικτικά R. Holt, «The
bicycle, the bourgeoisie and the discovery of rural France: 1880–1914», The International Journal of the History of
Sport, 2:2, 1985, 127-139· St. Pivato, «The bicycle as a political symbol:
Italy, 1885–1955», The International
Journal of the History of Sport, 7:2, 1990,173-187· St. Knuts – P. Delheye,
«Cycling in the City? Belgian Cyclists Conquering Urban Spaces, 1860–1900», The International Journal of the History of
Sport, 29:14, 2012, 1942-1962
[vi] Για τις
απαρχές της ποδηλασίας στην Ελλάδα, βλέπε ενδεικτικά στο Χρ. Κουλούρη, Αθλητισμός και όψεις της αστικής
κοινωνικότητας. Γυμναστικά και αθλητικά σωματεία (1870-1922), Αθήνα, Ι.Α.Ε.Ν
- Ε.Ι.Ε., 1997, σσ. 357-359, 368-370
[vii] Ελληνικός Οδηγός: 1913 – 1919 &
1920-1929, Γιάννενα, Πρέβεζα, Άρτα και Βόρειος Ήπειρος, Αθήνα, Δημοκρατικός
Τύπος Α. Ε., 2013, 24
[viii] Η απήχηση του
ποδηλάτου στα Ιωάννινα αντικατοπτρίζεται και στο γεγονός πως κατά την περίοδο
1920-1929 εντοπίζονται 15 ενοικιαστές ποδηλάτων και 1 επιδιορθωτής· ο.π, σ. 96
[ix] Ηπειρωτική Ηχώ, 01/10/1924, σ. 1· ‘Ηπειρος, 02/10/1924, σ. 2
[x] Αθλητική Επιθεώρησις, 08 – 1925, σ. 5
[xi] Ηπειρωτική Ηχώ, 22/05/1926· Ήπειρος, 05/07/1927, σ. 2· Ηπειρωτικός Αγών, 18/05/1928, σ. 4· Ήπειρος, 22/05/1928, σ. 2
[xii] Ηπειρωτικός Αγών, 16/10/1929, σ. 4
[xiii] Ηπειρωτική Ηχώ, 21/01/1925, σ. 4
[xiv] Ηπειρωτικός Αγών, 18/05/1928, σ. 4· Ήπειρος, 24/05/1928, σ. 2
[xv] Ηπειρωτικός Αγών, 10/03/1928, σ. 3
[xvi] Ηπειρωτικός Αγών, 05/04/1928, σ. 3
[xvii] Ήπειρος, 20/04/1928, σ. 2
[xviii] Ήπειρος, 22/04/1928, σ. 2
