«Ποντιακή προσφυγική κουλτούρα και ποδόσφαιρο»: Η περίπτωση του Αναμορφωτικού Συλλόγου Καλαμαριάς «Ο Απόλλων»

Εργασία Α' Εξαμήνου

του Αλεξ. Γαλατιανού

Πρόλογος

Η παρούσα εργασία πραγματεύεται το ζήτημα της κουλτούρας των πόντιων προσφύγων στην Καλαμαριά της δεκαετίας του 1920 και τις εκφάνσεις της στο ποδόσφαιρο, εξετάζοντας τη δημιουργία του ποδοσφαιρικού τμήματος του Αναμορφωτικού Συλλόγου Καλαμαριάς «Ο Απόλλων».

Η εργασία εντάσσεται μέσα στα πλαίσια του μεταπτυχιακού σεμιναρίου «Ταξίδια και Κουλτούρα. Ξενιτεμένοι, Ομογενείς, Μετανάστες και μορφές τέχνης στην ελληνική περίπτωση, 18^ος-19^ος-20^ος-21^ος αιώνας» και σημαντικό ρόλο στην επιλογή του θέματος έπαιξε το προσωπικό ενδιαφέρον για την ιστορία των προσφυγικών ποδοσφαιρικών σωματείων στη Θεσσαλονίκη. Αυτό το γεγονός σε συνδυασμό με το στόχο του σεμιναρίου να ερευνήσει τις ποικίλες πτυχές της κουλτούρας της μετανάστευσης, οδήγησαν στη σύλληψη του θέματος. Η επιλογή του Απόλλωνα Καλαμαριάς προέκυψε κατόπιν συνυπολογισμού μιας πολύ βασικής παραμέτρου. Ο γεωγραφικός χώρος της Καλαμαριάς των πρώτων δεκαετιών του 20ου αιώνα είναι απομακρυσμένος και ως ένα σημείο αποκομμένος από το κυρίως αστικό κέντρο της Θεσσαλονίκης «η ηθελημένη κρατική επιλογή, για να μην διαταραχθεί η κανονική ζωή της υφιστάμενης πόλης»,[1] γεγονός που καθιστά την αφομοίωση του προσφυγικού στοιχείου ιδιαίτερα δύσκολη και αργή. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να διατηρούνται αναλλοίωτα τα ιδιαίτερα διακριτικά χαρακτηριστικά του προσφυγικού κοινωνικού συνόλου της περιοχής, που αποτελούν κομμάτι της κουλτούρας του. Συνεπώς, η μελέτη της προσφυγικής κουλτούρας στην Καλαμαριά δίνει τη δυνατότητα στον εκάστοτε ερευνητή να προχωρήσει στην εξαγωγή χρήσιμων και ασφαλών συμπερασμάτων.

Αυτός θα είναι και ο άξονας πάνω στον οποίο θα οικοδομηθεί αυτή η εργασία. Αρχικά, θα γίνει μια προσπάθεια να αναζητηθούν τα αίτια του ξεριζωμού του ελληνικού πληθυσμού από τον Πόντο και να προσδιοριστεί ο ρόλος της ποντιακής κουλτούρας στη διατήρηση και ενίσχυση του ποντιακού ελληνισμού. Το δεύτερο μέρος της εργασίας πραγματεύεται την εγκατάσταση των πόντιων προσφύγων στην Καλαμαριά, ενώ ταυτόχρονα παρουσιάζει τη σύγκρουση ανάμεσα σε δύο αντικρουόμενες κουλτούρες, την προσφυγική με την κουλτούρα των ντόπιων. Μέσα απ’ αυτή τη σύγκρουση γίνεται η μετάβαση στο τρίτο και τελευταίο μέρος αυτής της εργασίας, όπου αναλύεται η σύζευξη της ποντιακής προσφυγικής κουλτούρας και του ποδοσφαίρου ως φορέα μαζικής κουλτούρας μέσα από το ιστορικό παράδειγμα του Αναμορφωτικού Συλλόγου Καλαμαριάς «Ο Απόλλων». Με βάση τα όσα έχουν αναφερθεί και με μια ματιά στη σελίδα των περιεχομένων αντιλαμβάνεται κανείς ότι το ζήτημα της προσφυγικής κουλτούρας δεν είναι ένα θέμα που θα αναλυθεί σε ένα ή περισσότερα ξεχωριστά κεφάλαια, αλλά, αντιθέτως, θα ενταχθεί στο λόγο ως στοιχείο άρρηκτα συνυφασμένο με την εξέλιξη των ιστορικών δεδομένων. Η προσφυγική κουλτούρα και, γενικότερα, η κουλτούρα της μετανάστευσης ταυτίζονται με την έννοια του ξεχωριστού τρόπου ζωής. Είναι δηλαδή μια κουλτούρα συνδεδεμένη με την έννοια της ταυτότητας , που αντικατοπτρίζει τα διακριτικά χαρακτηριστικά ενός κοινωνικού συνόλου, στη συγκεκριμένη περίπτωση των πόντιων προσφύγων. Επειδή η έννοια της ταυτότητας, του ξεχωριστού τρόπου ζωής αλλά και η ίδια η καθημερινή πράξη βρίσκονται σε άμεση σύζευξη με την εξέλιξη των ιστορικών γεγονότων, κρίνεται επιβεβλημένο η παρουσίαση της ποντιακής προσφυγικής κουλτούρας να γίνει σε συνάρτηση με την ιστορία του προσφυγικού ρεύματος από τον Πόντο μέχρι και την ίδρυση του Απόλλωνα Καλαμαριάς. Σε διαφορετική περίπτωση, η συζήτηση θα στερούνταν ιστορικότητας και θα γινόταν σε μια καθαρά θεωρητική βάση.

Η «χορογραφία» του αγώνα Ολυμπιακός Πειραιώς – Μπ. Ντόρτμουντ: Τελετουργία και Συμβολισμοί

Εργασία Δ' Εξαμήνου

του Στρ. Ψαράκη

Αφήγηση

          Τρίτη 18 Οκτωβρίου 2011. Εν μέσω πρωτοφανών, για τα μεταπολιτευτικά δεδομένα, απεργιακών κινητοποιήσεων – λόγω των δημοσιονομικών μέτρων που επιβάλλονται στη χώρα εξαιτίας της οικονομικής κρίσης – ο Ολυμπιακός Πειραιώς, στα πλαίσια της διοργάνωσης του Champions League, καλείται να αναμετρηθεί με την Μπορούσσια Ντόρτμουντ.

            Η αναμέτρηση για την πειραϊκή ομάδα είναι κάτι παραπάνω από σημαντική. Ούσα στην τρίτη αγωνιστική της φάσης των ομίλων, και μην έχοντας έως εκείνη την στιγμή κανένα βαθμό, η νίκη αποτελεί μονόδρομο για την συνέχεια και την εκπλήρωση του ονείρου της «ευρωπαϊκής πορείας» και καταξίωσης.

            Λίγες ώρες πριν το παιχνίδι και στα πλαίσια της καθιερωμένης πρακτικής, όπου ο οπαδός μιας ομάδας προσπαθεί να αφουγκραστεί το κλίμα που έχει δημιουργηθεί εν όψει της αναμέτρησης, περιηγούμαι σε ορισμένες ιστοσελίδες και ιστολόγια του διαδικτύου. Σε ένα από αυτά, το οποίο ασχολείται αποκλειστικά με θέματα του Ολυμαπιακού, διαβάζω την είδηση: «οι οπαδοί της Θύρας 7 ετοιμάζουν μια ιδιαίτερη “χορογραφία” για τον αποψινό αγώνα. Μείνετε συντονισμένοι.»

            Στα μάτια και στα αυτιά ενός άπειρου μια τέτοια είδηση δεν θα φάνταζε ως τίποτε περισσότερο από αυτό που δηλώνει. Στα δικά μου ωστόσο ήταν πραγματικά συναρπαστική. Οι δεδομένες κοινωνικοπολιτικές συνθήκες καθώς και η αναμέτρηση με μια γερμανική ομάδα, την στιγμή που στην χώρα μας είχε αναπτυχθεί μια έντονη «αντιγερμανική» παραφιλολογία[1], πράγματι καθιστούσαν την εν λόγω «χορογραφία» ιδιαίτερη.

            Με την έναρξη του παιχνιδιού και την είσοδο των ομάδων στον αγωνιστικό χώρο, επιβεβαιώνεται τρόπον τινά ο «ευσεβής πόθος» μου. Από τα δύο «πέταλα» του γηπέδου «ξεδιπλώνεται» αυτό που στην φαντασία μου κατέστησε μια απλή διασυλλογική αναμέτρηση σε «εθνική». Από την μία πλευρά ένα κερκιδόπανο όπου ένας ιππότης, κρατώντας ένα ερυθρόλευκο λάβαρο, κάρφωνε με το δόρυ του την Γερμανία, πλαισιωμένος από δύο λευκούς σταυρούς σε κόκκινο φόντο και την φράση «The Legend lives, strikes and will rise again» (μτφρ. «Ο Θρύλος ζει, επιτίθεται και θα αναστηθεί ξανά»), η οποία ολοκληρωνόταν στην άλλη πλευρά. (βλ. εικ. 1 και 2).

 (εικ. 1) Η μια πλευρά της «χορογραφίας»

(εικ. 2) Η «χορογραφία» συνολικά

     Η φαντασιακή αυτή μου «αφαίρεση» ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο από αυτό που επακολούθησε. Λίγο πριν το τέλος του αγώνα και με τον Ολυμπιακό να προηγείται με 3-1 σύσσωμο το γήπεδο άρχισε να φωνάζει ρυθμικά «σας γ….ε αυτοί που σας χρωστάνε». Στα πλαίσια αυτής της εξέλιξης ορισμένοι οπαδοί επιδείκνυαν με περιπαικτικό τρόπο χαρτονομίσματα προς τους αντίστοιχους της φιλοξενούμενης, συμπληρώνοντας με εικονικό τρόπο το σύνθημα (βλ. εικ. 3).

(εικ. 3) Οπαδοί του Ολυμπιακού επιδεικνύουν χαρτονομίσματα

προς τους αντίστοιχους της Μπ. Ντόρτμουντ

Επιστέγασμα όλων των παραπάνω αποτέλεσαν τα πρωτοσέλιδα του εγχώριου αθλητικού τύπου τα οποία σχολίαζαν τη νίκη του Ολυμπιακού με γλώσσα που να άπτεται  περισσότερο της καθημερινής οικονομικής – μνημονιακής, και όχι αθλητικής, πραγματικότητας όπως «Στο “ερυθρόλευκο ΔΝΤ” εμφανίστηκαν πάλι οι… χρεωκοπημένοι Γερμανοί και ο Θρύλος τους είπε: Πάρτε τις δόσεις σας!» ή «Η… τρόικα του Πειραιά διέσυρε την πρωταθλήτρια Γερμανίας και μπήκε στο παιχνίδι της πρόκρισης» ή «Η τρόικα του Θρύλου κούρεψε την πρωταθλήτρια της Γερμανίας 3-1» (βλ. εικ. 4). Ανάλογες ωστόσο ήταν και οι αντιδράσεις από την πλευρά της γερμανικής ομάδας, η οποία προέβη σε καταγγελία[2] προς την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Ποδοσφαίρου (UEFA) για το περιεχόμενο της «χορογραφίας» των οπαδών του Ολυμπιακού.

(εικ. 4) Ορισμένα εκ των πρωτοσέλιδων, αθλητικών εφημερίδων,

που εκδόθηκαν στον απόηχο του αγώνα

         

Τύπος, Αθλητισμός και Πολιτική: «Η περίπτωση των Ολυμπιακών Αγώνων της Μόσχας μέσα από δημοσιεύματα του “Ριζοσπάστη”»

Τύπος, Αθλητισμός και Πολιτική: «Η περίπτωση των Ολυμπιακών Αγώνων της Μόσχας μέσα από δημοσιεύματα του “Ριζοσπάστη”»

Εργασία Β' Εξαμήνου

του Στρ. Ψαράκη

Ιωάννινα 2011

Εισαγωγή

Αναφορικά με την επιστήμη της Ιστορίας ένα γεγονός που δεν μπορεί πλέον να τεθεί «εν’ αμφιβόλω» είναι αυτό που ορίζει ως ερμηνευτικά εργαλεία της όλα εκείνα τα επιμέρους συστατικά που συγκροτούν και διαμορφώνουν αυτό που με δύο λέξεις θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε ως «κοινωνική κουλτούρα». Δύο από αυτά λοιπόν, ο αθλητισμός υπό τη μορφή του θεσμού των Ολυμπιακών Αγώνων  και ο Τύπος υπό τη μορφή της εφημερίδας, είναι που θα μας απασχολήσουν στην παρούσα εργασία.

        Σκοπός της εργασίας είναι να αναδείξει την ερμηνεία ενός φορτισμένου πολιτικά αθλητικού γεγονότος, των Ολυμπιακών Αγώνων στη Μόσχα το 1980 – μέσα από τα δημοσιεύματα μιας εφημερίδας («Ριζοσπάστης»), «οργάνου της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδος», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει και ο τίτλος του. Το επιχείρημα αυτό ωστόσο – και εδώ θα παρεκκλίνουμε χάριν της επιστημονικής δεοντολογίας – δεν θα γίνει αναιρώντας το προφανές. Η πλειοψηφία των ΜΜΕ, στην οποία ανήκει και η ανωτέρω εφημερίδα, αποτελεί πολιτικό και κομματικό φορέα και δίαυλο και ως τέτοια πρέπει να λογίζεται και να προσεγγίζεται.

        Με αυτές τις ορίζουσες, λοιπόν, αρχικώς θα αναπτύξουμε το θεωρητικό πλαίσιο της εργασίας του οποίου τα «σκέλη» χωρίζονται αφενός σε μια ενδεικτική ανάλυση της ιστορικότητας του Τύπου, αφετέρου σε μια αντίστοιχη του αθλητισμού.

        Ακολούθως, βάσει του πρώτου μέρους όπως το περιγράψαμε, θα υπεισέλθουμε στην ανάλυση της πολιτικής διάστασης που έλαβε το κίνημα των σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων με μια εκτενέστερη αναφορά στο πως διαμορφώθηκε κατά την ψυχροπολεμική περίοδο αναφέροντας παραδείγματα με κορυφαίο αυτό της Μόσχας το 1980.

Στο τρίτο και τελευταίο μέρος αφού εντάξουμε τον «Ριζοσπάστη» στο πολιτικό, κυρίως, αλλά και κοινωνικό «αντικείμενο» του έτους 1980, θα επιχειρήσουμε μέσα από την ανάλυση των δημοσιευμάτων που αφορούν τους Αγώνες την ερμηνεία τους, δια του πρίσματος ωστόσο της ιδεολογίας και της πολιτικής με τις οποίες προσλαμβάνονται, σκοπίμως ή μη. Με αυτό τον τρόπο ελπίζουμε εμμέσως, αλλά σαφώς, να αναδείξουμε το ουσιαστικό ζητούμενο της εργασίας το οποίο απαντά στο πως ο «Τύπος» και η ιδεολογία όταν συνευρεθούν στο ιστορικό πεδίο μπορούν να λειτουργήσουν επικουρικά στο έργο της έρευνας.